Συζήτηση για την ταινία Min bedste fjende (My good enemy)

Min bedste fjende (2010)

Χώρα παραγωγής: Δανία

Είδος: Δραματική (σχολικός εκφοβισμός)

Διάρκεια: 90'

Σκηνοθεσία: Oliver Ussing

Σενάριο: Thorstein Thomsen, Oliver Ussing

Ηθοποιοί: Nikolaj Støvring Hansen, Katrin Alfredsdottir, Rasmus Lind Rubin, Jonas Eilskov Jensen, Benjamin Molsing, Damon Anthony Phillips Jerichow κ.ά.

Κατάλληλη: 11+ (Προσοχή όμως, διότι περιέχει σκηνές αποκρουστικής βίας!)

Η ιστορία διαδραματίζεται στη Δανία σε μια τάξη Γυμνασίου. Πρωταγωνιστής είναι ο Alf ένα ήσυχο παιδί που του αρέσει το μπαλέτο. Λόγω του χαρακτήρα και των ενδιαφερόντων του δέχεται στο σχολείο συνεχείς εκφοβιστικές επιθέσεις από μια κλίκα συμμαθητών του που φτάνουν μέχρι και σε ακραίες καταστάσεις (σπάσιμο του ποδιού για να μην πηγαίνει μπαλέτο). Στην προσπάθειά του να βρει διέξοδο εμπνέεται από ένα κόμικ (Niccolo). Σύμφωνα με το κόμικ έπρεπε να βάλει φωτιά στην παλιά του ζωή (μέσω προσωπικών αντικειμένων που του τη θύμιζαν) και να αλλάξει τρόπο ζωής περνώντας στην αντεπίθεση. Παράλληλα, έρχεται σε επαφή με ακόμα ένα συμμαθητή του που δέχεται κι αυτός εκφοβιστικές επιθέσεις, τον Τόκε. Ο Τόκε συλλέγει έντομα και αγαπά πολύ το κουνελάκι του. Μαζί μοιράζονται τους προβληματισμούς τους (αφού δεν εκμυστηρεύονται σε κανέναν ενήλικα το τι τους συμβαίνει) και καταστρώνουν σχέδια για να πλήξουν τους εκφοβιστές. Σταδιακά προσελκύουν κι άλλα παιδιά και μετατρέπονται σε κλίκα με «τελετουργίες» μύησης (κάψιμο της παλιάς ζωής), κώδικα συμπεριφοράς και εμφάνισης κ.ά. Θεωρούν πως η προσδοκώμενη «νέα ζωή» θα τους βοηθήσει να ξεφύγουν από το μαρτύριο που βίωναν. Η πορεία αυτή θα τους επιφέρει σημαντικές συναισθηματικές μεταβολές, θα τους οδηγήσει ενώπιον κρίσιμων διλημμάτων και θα τους θέσει τα υπαρξιακά ερωτήματα του ποιοι πραγματικά είναι και τι θέλουν από τη ζωή τους. Μέσα από την αλλαγή αυτή η φιλία τους δοκιμάζεται, ο τρόπος που προσεγγίζουν τα υπόλοιπα παιδιά εκπλήσσει, οι αρχικοί τους στόχοι διαφοροποιούνται. Τελικά, η απάντηση στον εκφοβισμό είναι η υιοθέτησή του; Το παιδί στόχος μπορεί να μετατραπεί σε εκφοβιστή και αντίστροφα; Ο εκφοβιστής επιλέγει τους στόχους ή στρέφεται προς όλους ακόμα και προς τους φίλους του; Τα παιδιά μπορούν να γίνουν αμείλικτα; Η συμπόνια είναι αξία για τα παιδιά; Ορισμένα ερωτήματα που την απάντησή τους πραγματεύεται η ταινία.

Ο εκφοβισμός είναι ένας οδυνηρός φαύλος κύκλος. Κανείς δεν βγαίνει νικητής, όλοι ηττώνται. Η μεταμόρφωση ενός παιδιού στόχου σε εκφοβιστή δεν επουλώνει τις πληγές, παρά μόνο δρα πολλαπλασιαστικά θεριεύοντάς τον.

Η κατανόηση και αποδόμηση του φαινομένου του εκφοβισμού θεωρώ πως είναι η απαρχή  κάθε προσπάθειας περιορισμού του. Ο εκφοβισμός δεν είναι παθογένεια, ούτε ιδιοκτησία του ενός, αντιθέτως είναι μια σύνθετη κατάσταση που δημιουργείται μέσα από ορισμένες ψυχοκοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες. Ενδεχομένως, ο καθένας θα μπορούσε να αναπτύξει εκφοβιστική συμπεριφορά, εάν είχε τα ίδια βιώματα με κάποιον που ασκεί. Η επίγνωση των συνθηκών αυτών «απογυμνώνει» τον εκφοβισμό και αφήνει ανοικτό πεδίο για βοήθεια.

Από την άλλη, η ενίσχυση των παιδιών στόχων, ώστε να βιώσουν θετικά την ταυτότητά τους και να νιώσουν περήφανοι για τους εαυτούς τους, είναι θεμελιώδης. Το σχολείο διαδραματίζει μεγάλο ρόλο, δίνοντάς τους την ευκαιρία να εκφραστούν και να γίνουν αποδεκτοί. Μια άλλη κουλτούρα που να απαξιώνει τη βία και να ενισχύει μεθοδικά τις θεμιτές συμπεριφορές είναι απαραίτητη στα σύγχρονα σχολεία. Η έμφαση, εν ολίγοις, να δίνεται στις επιθυμητές και όχι στις ανεπιθύμητες πράξεις.  

Ο εκφοβισμός ως απάντηση στον εαυτό του είναι μια ματαιότητα. Η εκδικητική λογική, μπορεί να φαίνεται δελεαστική (αφού ξυπνά ζωώδη ένστικτα), δεν παύει όμως από το να είναι καταστροφική. Η αυτοϋπέρβαση των ανθρώπινων παθών, εκφραζόμενη με την ειλικρινή μεταμέλεια/συγχώρεση και αλληλοσεβασμό φρονώ πως είναι η πιο υγιής και αποτελεσματική απάντηση στον εκφοβισμό, αλλά εκ των πραγμάτων και η πιο δύσκολη.

Νοείται πως η διαφάνεια σε τέτοιες ευαίσθητες περιπτώσεις είναι δύσκολο να εφαρμοστεί. Η περιχαράκωση στον εαυτό είναι η συνήθης πρακτική των παιδιών στόχων για ευνόητους λόγους. Στην παιδική κουλτούρα, η ενημέρωση οποιουδήποτε ενήλικα για κάτι το μεμπτό, εκλαμβάνεται ως «κάρφωμα». Όμως, υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ «καρφώματος» (ή καταγγελίας) και ενημέρωσης. Η ενημέρωση είναι το φως που κανέναν δεν πρέπει να φοβίζει. Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να σπάσει η σιωπή και να έρθουν στην επιφάνεια τα εκφοβιστικά περιστατικά, αποτελεί αντικείμενο ενδοσχολικής συζήτησης (ίσως μ’ ένα σύστημα επιβράβευσης). Σε διαφορετική περίπτωση, τα παιδιά που διστάζουν να ενημερώσουν κάποιον ενήλικα συνήθως παραμένουν εγκλωβισμένα στο εκφοβιστικό μαρτύριο και οδηγούνται ακόμα και σε τραγικές πράξεις απόγνωσης (βλ. Ben Vodden).

Το φαινόμενο του εκφοβισμού δεν παύει ποτέ από το να είναι το μείζον πρόβλημα της παιδικής ηλικίας. Είναι ένα διαχρονικό «παιχνίδι» αυτοεπιβεβαίωσης, εξουσίας, λανθάνουσας επικοινωνίας και έκφρασης. Το σχολείο ως ο επίσημος θεσμός διαπαιδαγώγησης οφείλει να ενσκήψει στο πρόβλημα βοηθώντας τα παιδιά να ανταπεξέλθουν δομώντας ψυχική ανθεκτικότητα. Η αποδοχή και επίγνωση των δεδομένων είναι η αρχή…